EBOLA VİRÜS HASTALIĞI ve SAĞLIK PERSONELİ
Mart 2014 tarihinden itibaren Batı Afrika’da Ebola virüs hastalığına bağlı salgın bugüne kadar bu hastalığa bağlı bildirilen en büyük salgın olarak devam etmektedir. Dünyadaki en bulaşıcı virüslerden biri olan Ebola virüsünden etkilenen ülkeler Gine, Liberya, Nijerya ve Sierra Leone olup 13 Ağustos 2014 tarihi itibariyle 1310’u laboratuvar incelemesi ile doğrulanmış toplam 2127 vaka,1145 ölüm bildirilmiştir. Fatalite %55-75 olarak bulunmuştur.
Ebola virüs hastalığı ani başlayan ateş ve halsizliğe myalji, başağrısı, kusma ve diyare gibi spesifik olmayan belirti ve bulguların eşlik etmesiyle karakterizedir. Ciddi seyreden olgularda karaciğer, böbrek ve santral sinir sistemi tutulumu ile birlikte şok ve ölüme yol açan kanama ve çoklu organ yetmezliği gelişebilir. Fatalite oranı %40-90 arasında değişebilmektedir.
Salgın durumlarında tipik olarak Ebola virüsünün insana bulaşı ilk olarak infekte vahşi hayatla temas sonrası olmakta daha sonra kan, idrar, ter, seminal sıvı, süt gibi vücut sıvıları ile temas yoluyla insandan insana yayılmaktadır. İnkübasyon periyodu genellikle 8-10 gündür ancak 2 ile 21 gün arasında değişebildiği bildirilmiştir. Hastalığın ateşli döneminde ve sonrasında bulaş olabileceği gibi ölümden sonra cenazenin hazırlanması sırasında doğrudan temasla da bulaşabilmektedir.
Hasta Değerlendirme Önerileri
Sağlık çalışanları hastalıkla uyumlu ve aşağıda yer alan belirti ve risk faktörlerini içeren hastalarla ilgili Ebola virüs infeksiyonu açısından tetikte olmalı ve bu hastaları şüpheli olarak değerlendirmelidir:
1.
Klinik kriterler
38.6
0C’den yüksek ateş ve ciddi baş ağrısı, kas ağrısı, kusma, ishal, karın ağrısı veya açıklanamayan kanama ve
2.
Epidemiyolojik risk faktörleri
-Semptomların başlamasından önceki üç hafta içinde Ebola virüs hastalığı olduğu bilinen ya da şüphelenilen bir hastanın kan veya diğer vücut sıvıları ile temas;
-Ebola virüs bulaşının aktif olarak devam ettiği bölgeye seyahat etmek veya o bölgede kalmak veya hastalığın endemik olduğu bölgede yarasa, rodent ve diğer primatlarla direk temas.
Etkilenen ülkelere seyahat öyküsü olan hastalarda yaygın bir ateşli hastalık nedenlerinden olan sıtma açısından da olgular başlangıçta mutlaka incelenmelidir.
Risk Düzeyi
Şüpheli Ebola virüs hastalığı ile hastaların tetkik edilmesine temasın risk düzeyine göre karar verilmelidir.
Yüksek riskli temas
Aşağıdakilerden herhangi birinin olması yüksek riskli temas olarak değerlendirilir:
-Uygun kişisel koruyucu ekipman olmaksızın Ebola virüs hastalığı şüphesi veya tanısı olan bir kişinin vücut sıvılarına perkütan yolla maruziyet ya da müköz membran maruziyeti veya direkt cilt teması
- Standart biyogüvenlik önlemleri veya uygun kişisel koruyucu ekipman olmaksızın Ebola virüs hastalığı olduğu bilinen ya da şüphelenilen bir olgunun vücut sıvılarının laboratuvar incelemesi
-Salgının görüldüğü bölgede uygun kişisel koruyucu ekipman olmaksızın cenaze hazırlıkları ya da cenaze ile direk temas
Yüksek riskli teması olan fakat ateşi olmayan olgularda sadece hastalıkla uyumlu diğer klinik bulgular varsa ve laboratuvar testleri anormalse ( örn. Trombositopeni < 150000 h/mikrolitre ve/veya yüksek transaminaz düzeyleri) ya da bilinmiyorsa Ebola virüs hastalığı açısından tetkik önerilmektedir.
Düşük riskli temas
Düşük riskli temas olarak değerlendirilen durumlar aşağıdaki gibidir:
- Ebola virüsü ile infekte olguların tedavi edildiği sağlık kuruluşunda bulunanlar (Uygun kişisel koruyucu ekipman kullanan sağlık çalışanları, direk hasta bakımında görev yapmayan çalışanlar veya hastanede yatan ve Ebola virüs hastalığı olmayan diğer hastalar ile onlara bakım veren aile üyeleri) veya
- Yukarıda tanımlanan yüksek riskli temas olmaksızın Ebola virüs hastalığı olanı bir hasta ile aynı evde yaşayanlar
- Ebola virüs hastalığının görüldüğü ülkelerde yarasa ve primatlarla korunmasız temas da düşük riskli temas olarak değerlendirilebilir.
Düşük riskli temas ve diğer belirtilerle birlikte ateşi ve anormal kan değerleri olan ya da kan değerleri bilinmeyen olgularda Ebola virüs hastalığı açısından tetkik önerilmektedir. Düşük riskli temas olgularında ateş ve anormal kan değerleri olması durumunda diğer belirtiler olmasa da tetkik önerilmektedir. Yüksek ya da düşük riskli teması olan ve hastalık belirtisi olmayan olgular son bilinen temas/maruziyetten sonraki 21 gün süresince ateş ve belirtiler yönünden günlük olarak izlenmeli ve ilk hastalık belirtisi durumunda değerlendirilmelidir.
Yukarıdaki listede yer alan temas şekillerinden bilinen bir teması olmayan fakat Ebola virüsünden etkilenmiş ülkeleri ziyaret ettikten sonraki 21 gün içinde ateş ve diğer belirtiler ile anormal kan değerleri olanlarda da diğer bir tanı bulunmazsa Ebola virüs hastalığı açısından tetkik yapılması düşünülmelidir.
Tanı
Serum, plazma ya da tam kan kullanılarak konulabilmektedir. Örnek gönderilirken biyogüvenlik koşullarına dikkat edilmelidir. Örnek alınması, transportu ve test edilmesi konusunda ilgili CDC önerileri dikkate alınmalıdır.
(
http://www.cdc.gov/vhf/ebola/hcp/interim-guidance-specimen-collection-submission-patients-suspected-infection-ebola.html)
İnfeksiyon Kontrol Önlemleri
Korunmada standart, temas ve damlacık önlemlerinin uygulanması önerilmektedir (
http://www.cdc.gov/hicpac/2007IP/2007ip_part2.html#e). Aerosol oluşturan işlemlerden kaçınılmalı ancak gerekiyorsa solunum izolasyon önlemleri alınmalıdır. El hijyeni bulaşın önlenmesinde çok önemlidir.
Hasta odası: Hasta kendine özel banyo/tuvaleti olan tek kişilik bir odaya yerleştirilmelidir. Oda kapısı kapalı tutulmalıdır.
Sağlık çalışanlarının korunması: Sağlık çalışanları eldiven, sıvı geçirmeyen önlük, gözlük ya da siperlik ve yüz maskesi kullanmalıdır. Ortamda çok miktarda kan ve diğer vücut sıvıları varsa, çift eldiven, tek kullanımlık ayakkabı ve bacak koruyucu gibi ek önlemler ve fazlası gerekebilir.
Hasta bakım ekipmanı: Hastaya özel mümkünse tek kullanımlık olmalıdır. Hastaya özel ya da tek kullanımlık olmayan ekipman üretici önerileri ve hastane politikaları dikkate alınarak temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir.
Hasta bakımı sırasında dikkat edilecekler: Delici ve kesici malzemenin kullanımı olabildiği kadar sınırlandırılmalıdır. Flebotomi ve diğer laboratuvar testleri minimum olmalıdır. Delici ve kesici malzeme uygun şekilde atılmalıdır.
Aerosol oluşturan işlemler: Aerosol oluşturan işlemlerden kaçınılmalıdır. Eğer yapılıyorsa solunum izolasyonunu da içeren kişisel koruyucu ekipman (N95 maske ya da fazlası) kullanılmalı ve işlem negatif basınçlı oda koşullarında gerçekleştirilmelidir.
Ortamda infeksiyon kontrolü: Kan, ter, mide içeriği, gaita ve diğer vücut sıvıları potansiyel olarak infekte materyal olduğu için düzgün ortam temizliği ve kontamine materyalin güvenli şekilde işlem görmesi ve dezenfeksiyonu çok önemlidir. Ebola ve diğer virüsler için uygun dezenfektanlar %10 hipoklorid veya kuarterner amonyum ve fenol bileşikleri şeklindedir. Ortam temizliği ve dezenfeksiyonu yapan sağlık çalışanları yukarıda tanımlanan kişisel koruyucu ekipmana ek olarak gerektiğinde ayakkabı koruyucu ve bacak koruyucu kullanmalıdır. Sıvı materyal dökülme sırasında sıçrayabileceğinden yüz maskesi ya da siperlik kullanılmalıdır. Ortamın, ekipmanların çamaşırların ve yeme içmede kullanılan malzemelerin temizlik ve dezenfeksiyonunda hastane ve üretici önerileri uygulanmalıdır.
Güvenli enjeksiyon pratiği: Standart önlemlerde önerildiği şekilde uygulanmalıdır.
İnfeksiyon kontrol önlemlerinin süresi: Vaka bazında belirlenmelidir.
http://emergency.cdc.gov/han/han00364.asp
http://www.cdc.gov/vhf/ebola/hcp/infection-prevention-and-control-recommendations.html
http://www.who.int/csr/don/2014_08_15_ebola/en/